“Ben Trabzonspor’un kaptanıyım. Para için kulübümü terk edip başka kaptanların arkasından sahaya çıkmam!”
— Dozer Cemil (Cemil Usta)
Spor Toto Süper Lig'de 2019-2020 sezonu, Trabzonspor'un "Dozer" lakaplı efsane futbolcusu Cemil Usta ismiyle oynanacak. Trabzonspor'un efsane kaptanı Cemil Usta beyefendi ve alçakgönüllü kişiliği, sorumluluk anlayışı ile 70'li yıllarda bütün futbolseverlerin gönlünü kazanmıştı. Ben de özlemle beklediğimiz sezon öncesi Trabzon Futbol tarihini anlatmaya çalıştım. Belki içimdeki yeniden bir Anadolu devriminin hasretiyle belki de Kazım Koyuncu’nun dediği gibi küçük bir liman şehrinin yeniden haykırışını duyabilmek için… Dozer gibi oynayıp Kazım gibi sevenler için…
Trabzon, futbol ile Osmanlı İmparatorluğu döneminde tanışır. Bunda kentteki Rumlar başta olmak üzere gayrimüslimlerin ve yabancıların önemli bir payı vardır. İzmir ve İstanbul’dan sonra Türkiye’de futbol oynanan ilk kent olan Trabzon’da savaşın sebep olduğu sıkıntılara, yaşanan yokluk ve yoksulluğa rağmen futbol Trabzon’un ve Trabzonlunun gündeminde her zaman yer almıştır. 1900’lü yılların başından önce Ortahisar, Kemerkaya ve Yeni Mahalle’deki gayrimüslimlerle ardından da Türk gençlerinin Kavak Meydanı’ndaki oyunlarıyla başlar Trabzon’un futbol tarihi. (1)
Trabzon’da Türklerin kurduğu ilk futbol kulübü Trabzon İdman Yurdu’dur. 1913’te kurulan bu kulübün üyeleri, Birinci Dünya Savaşı’nın patlak vermesiyle 1914’te silah altına alınınca, kulübün faaliyetleri de sona erer. (2)
Trabzon’un bir diğer önemli takımı bugünkü Trabzonspor’un bordosu ve kökeni olarak da kabul edilen formasında krem üzerine kırmızı bir arma taşıyan Trabzon İdman Ocağı 20 Ocak 1921 yılında Kuğuoğlu Mehmet Rıza önderliğinde kurulur. 1924 Paris Olimpiyatlarına Atletizm branşında sporcu gönderen kulübün faaliyetleri sadece futbol ile sınırlı değildir. 1923 yılında ise Trabzonspor’un kurulacağı 2 Ağustos 1967 tarihine kadar İdman Ocağı ile çok güçlü bir rekabet oluşturan ve Trabzon futbolunun gelişimine çok büyük katkıda bulunan Trabzon İdman Gücü kurulur. Cumhuriyetin ilan edildiği 1923 yılından profesyonel ligin kurulacağı 1959 yılına kadar Trabzon yerel ligi ülkenin İstanbul, İzmir ve Ankara sonrası en büyük ligi olarak heyecanlı maçlara sahne olur.
Trabzon’un batı kesimi İdman Ocağı’nı, Doğu kesimi ise İdman Gücü’nü destekler. Bu rekabetin kökeninde ülkenin dört bir yanına yayılan Galatasaray ile Fenerbahçe’nin etkileri bulunmaktadır. Galatasaray’ı destekleyen İdman Ocağı taraftarları sarı-kırmızı renkleri seçecek, İdman Gücü taraftarları da her ne kadar renk olarak yeşil-beyazı tercih etseler de Fenerbahçe’ye olan bağlılıklarıyla meşhur olacaklardır. (3) İdman Ocağı kulübünün, 1924 yılında Galatasaray kulübüne mektup yazarak yardım istemesi buna bir örnek olarak verilebilir.
Trabzon kenti futbola sadece sahada değil aynı zamanda kültürel olarak da katkıda bulunur. İdmanocağı kulübünün kurucuları arasında yer alan milli sporcumuz Süleyman Rıza Bey’in ülke futbolumuzun ilk yazılı kaynağı olarak kabul edilen ‘Asoseyşın Futbol’ kitabı 1922 yılında Trabzon’da basılır. Kazım Karabekir Paşa tarafından 100 adet satın alınan kaynak kitap Anadolu’daki spor kulüplerine dağıtılır.
Trabzon’da futbol bir kültürdür. Cumhuriyet döneminde amatör ruhla olgunlaşan, İdmanocağı ve İdmangücü gibi kulüplerin tatlı rekabetiyle, Sebat Gençlik’in getirdiği farklı renklerle efsanenin doğuşuna zemin hazırlayan ve Trabzonspor’un kuruluşuyla da tarihe damgasını vuran büyük bir destandır. (4)
Spor yazarı Mehmet Demirkol Trabzonspor’u tavuktan daha büyük bir yumurta olarak tanımlamıştır. Trabzon futbolunun ve futbolcusunun en önemli özelliği mücadeleci olmasıdır. Trabzon kenti yüzyıldır Türk futboluna kaliteli oyuncular yetiştiren ayaklı bir sanayidir.
Trabzon insanının inatçı, hırslı, azimli yapısı, Trabzon’un Balkan Savaşı yıllarına dayanan bir futbol kültürüyle yoğrulmuş oluşu ve tüm detayların örtüşmesi sonucu ‘’Trabzonspor Gerçeği’’ doğmuştur. (5) İdmanocağı, İdmangücü, Karadenizgücü ve Martıspor’un birleşmesi ile 2 Ağustos 1967 tarihinde kurulan Trabzonspor renklerini gümüş mavisi derisi ve bordoya çalan gözleriyle hamsiden esinlenerek almıştır.
Tarihine 6 Türkiye Ligi Şampiyonluğu, 7 Cumhurbaşkanlığı Kupası, 8 Türkiye Kupası, 5 Başbakanlık Kupası ve 1 TFF Süper Kupa Şampiyonluğu sığdıran Karadeniz Fırtınası, Avrupa Kupaları’nda Liverpool, Aston Villa, Barcelona, İnter ve Olympic Lyon gibi takımları mağlup etme başarısını göstermiştir.
Hüseyin Avni Aker (1889-1944), Trabzon’un ilk beden eğitimi öğretmenidir, ilde yıllarca spor yöneticiliği yapmıştır. Kendini şehre bir stad kazandırmaya vakfetmiş, bugünkü stadın olduğu arazinin istimlak edilmesini sağlamıştır. Onun bu büyük gayretine hürmeten, 1970’lerin başında hizmete açılan stada Hüseyin Avni Aker adı verilmiştir. (6)
1970’lerin ikinci yarısındaki çıkışıyla 1.Lig şampiyonluğunda İstanbul egemenliğini kıran Trabzonspor’un bir ‘milli’ misyon edindiği söylenebilir. Trabzonspor, İstanbul’da ve diğer deplasman maçlarında topladığı hatırı sayılır taraftar kalabalıkları ile, Karadenizlilerin ülkenin her yöresindeki varlığının ve serbest dolaşımının bir göstergesi olmuştur. Trabzonspor’u desteklemek için stada doluşan Karadenizliler, ‘Türkiye’nin her yeri herkesindir’ milli şiarını cisimleştirir.
Trabzonspor’un şampiyon olduğu sezonlarda kadrosunun tamamen yerli ve genellikle yöre halkından oluşması kentin kendine has bir milliyetçi yapısını ortaya koymuştur. Trabzonspor’un devrim niteliği taşıyan İstanbul’a başkaldırışı ve kazandığı şampiyonluklar sadece Trabzon’da değil aynı zamanda Anadolu’nun birçok kentinde büyük coşkularla kutlanılmıştır. Trabzonspor, futbolseverlerin gözünde Anadolu’nun şahlanışı olarak anımsanmıştır.
Tarihten günümüze dek uzanan bir hikaye ile yazıyı bitirelim. 1840’lı yıllarda Katolik İrlanda’da büyük bir kıtlık baş gösterir ve 800 bin İrlanda’lı hayatını kaybeder. İrlanda, İngilizlere bağlıdır ama İngilizler vergi aldıkları İrlanda’ya beklenen desteği vermez. Böyle bir dönemde Sultan Abdülmecid Han, 1847 yılında 8 gemi dolusu patates ile İrlanda’ya yardım elini uzatır. Gemilerin Dublin Limanına ulaşması İngilizler tarafından engellenince yardım küçük bir liman şehri olan Drogheda Limanı’na ulaşır. Bu kıtlık yıllarında Osmanlı’nın yardımını unutmayan İrlandalı’lar Drogheda şehrinde kurdukları Drogheda United adlı futbol takımının amblemi olarak ay yıldızı seçerler. Drogheda United takımının en ateşli taraftar grubuna bugün dahi İrlanda’da ‘Turks’ yani Türkler denmektedir. Renkleri bordo mavi olan kulübün üzerinden devam eden bu ilişki Sultan Abdülhamid Han döneminde de devam eder. Günümüzde ise bu takım ile Trabzonspor kardeş takımdır. İrlandalıların yoğun ve etkin olduğu İngiltere’nin Portsmouth kentinde istihbarat çalışması yürüten Abdülhamid’in şehre büyük katkıları olur. Drogheda’lı İrlandalılar tarafından kurulan Portsmouth’un ambleminde yer alan ay yıldızı İngilizler hala tartışmaktadır.
Sunay Akın’ın o anlamlı sözünde söylediği gibi Trabzonspor, umudun yenilmez şövalyesidir. Yine, yeni, yeniden başarılara…
KAYNAKLAR:
1- Yamak, Oygur, 2003, Futbolda Karadeniz Fırtınası: Trabzonspor, Sinerji Yayınları, İstanbul
2- Öymen Ö., (2009), Trabzon ve Futbol. Kulaçoğlu, H. (Yay.haz.), Fırtına, İhtilal, Efsane Trabzonspor, (s.15-24), İletişim Yayınları, İstanbul
3- Dikici, Sema Tuğçe, Bir Şehir, İki Renk; Etle Tırnak Misali Bir Aşk…, Fitbol Dergi
4- Gayretli B., (2009), Şehir, Aşk, Efsane. Kulaçoğlu, H. (Yay.haz.), Fırtına, İhtilal, Efsane Trabzonspor, (s.136-140), İletişim Yayınları, İstanbul
5- Öksüz İ., (2009), Trabzon’la Büyüyen Yerel Medya. Kulaçoğlu H. (Yay.haz.), Fırtına, İhtilal, Efsane Trabzonspor, (s.280-285), İletişim Yayınları, İstanbul
6- Bora, Tanıl, 2016, Karhanede Romantizm, İletişim Yayınları, İstanbul
