Osmanlı’nın çöküş devresinde ve Cumhuriyete doğru, Türk Milliyetçiliği temelli olarak kurulan Altay kulübünün adının Ergenekon veya Turan olması düşünülmüş ama Altay’da karar kılınmıştı. Türk Ocağı’nın desteğiyle Celal Bayar’ın da aralarında bulunduğu İttihat ve Terakki’nin İzmir yöneticileri Altay’ı kurdular. O zamana kadar Müslümanlar arasında hiç duyulmamış bir isim olan Altay Türkçülük düşüncesini ifade eden isim olarak seçildi ve unutulmaz oldu.
Altaylar’dan gelen ırkın evlatlarıyız! Her Türk gibi bizde Altaylıyız. 16 Ocak 1914 doğumlu koca çınar İttihat ve Terakki Cemiyetinin önderliği ile Rum ve İngiliz takımlarına karşı mücadele amacıyla kuruldu. Kuruluş senedi İzmir’de İttihat ve Terakki’nin okulunda oluşturuldu.(1) Kulübün renklerinin siyah-beyaz olmasına kurucular arasında yer alan Nejat Evliyazade’nin isteğiyle karar verildi.
Altay, Türk sporunun İzmir’de parıldayan ilk gençlik ateşi olmuştu. II.Meşrutiyet’ten sonra, özgürlük kıvılcımı bu kulüpte atılmış; Osmanlılıktan Türklüğe geçişte, kulübün gençlerinin milliyetçi teşebbüsleriyle, yabancı hayranlığı etkisindeki genç kuşakların şahsiyetlerinin canlanmasını sağlamıştı. (2)
Altay marşını milli atlet, futbolcu ve sonra milletvekili olan Kızılçullu Amerikan Koleji öğrencisi merhum Said Odyak yazdı, besteledi ve opera aryası şeklinde ilk kez o, okudu (3): ‘Şerefli şanlı Altay… Kuvvetinle kudretinle yaşa Altay… Altay sevil, koş, atıl, oyna… Semalarda semalarda parılda… İzmir’in parlak yıldızı… Duydular şanımızı… Yüksel ki sen kararsın ay… Kudretinle kuvvetinle yaşa Altay…’
Altay’ın aldığı zaferler İzmir’in Müslüman mahallerinde büyük sevinçler ile kutlandı. İtalyan Levantenlerin işgal güçlerine destek amaçlı kurduğu dönemin başkonsolosu Garibaldi’nin adını taşıyan takımı 10-0 gibi utanç verici bir skorla mağlup eden Altay, kulübün adı lekelendi sebebiyle kapanmasına neden olmuştu.
Kökeninde Kuvayı Milliyeci bir maya olan Altay’ın başta Vasıf Çınar Bey ile Mustafa Necati Bey olmak üzere yöneticileri ve futbolcuları Kurtuluş savaşına katılınca mütareke döneminde Yunanlılar tarafından kapatıldı, sonra Şark gazetesi sahibi Halil Zeki Osma tarafından Türk İdmanyurdu adı altında örgütlenerek gizlice yaşadı.
Milli Mücadele’nin nihayetinde Büyük Kumandan’ın buyurduğu surette ve ‘orduların ilk hedefi olan’ Akdeniz’de Altay’da vardı. ‘Güzel İzmir’ ile birlikte o da esaretten kurtuldu. (4) İşgalden kurtuluşumuzun akabinde Altaylılar tekrar Türk Ocağı’nın bünyesinde toplanarak bir araya geldiler. Altay, 5 Ekim 1923’te Türk Ocağı salonunda yapılan kongre sonrasında tekrar adına kavuştu. Altay’ın kurucuları mütarekeden sonra ve Milli Mücadele’de de etkinlik gösterip, bir kısmı 1923’ten sonra kurulan yeni devlette önemli pozisyonlarda görev aldı.
1895 Girit doğumlu Vasıf Çınar hukuk okumuştu. İzmir Türk Ocağı üyesiydi ve Özel Şark Lisesi’nde Tarih öğretmenliği yapmıştı. İşgalden sonra direniş hareketine katıldı. Milli Mücadele’den sonra milletvekili oldu, İstiklal mahkemelerinde savcı olarak görev aldı ve Milli Eğitim Bakanlığı yaptı.
Şükrü Saraçoğlu İttihat ve Terakki’nin Ege bölgesindeki en etkili isimlerindendi ve Altay’ın kuruluşunda büyük rol oynadı. Cumhuriyet döneminde Türkçü fikirleri ile öne çıkan Saracoğlu bakanlık, meclis başkanlığı ve başbakanlık yaptı.
Mustafa Necati Uğural İzmir’in işgalinden bir gün önce halka konuşma yapanların arasındaydı. İşgalden sonra Vasıf Çınar ile Balıkesir’de ‘İzmir’e Doğru’ gazetesini kurdu. Sadece kültürel anlamda vatana hizmet ile sınırlı kalmayarak silahlı mücadeleye de katılarak direnişe yardımcı oldu. Ülkemize milletvekili ve bakan olarak hizmet etti. Hukukçu olmasından ötürü kurulan İstiklal Mahkemelerine Başkanlık yaptı.
Altay’ı kuranlar arasında yer alan Mustafa Necati’nin ağabeyi Hüsnü Uğural, Vasıf Çınar’ın kardeşi Esat Çınar, Makine Mühendisi Rifat İyison, Doktor Kemal Tahsin Soydam, Doktor Fikret Tahsin Soydam, Amerikan Koleji’nde eğitim gören Talat Erboy, Nejat Evliyazade ve Baha Esat Tekand İzmir’deki Türkler arasında kalburüstü şahsiyetlerdi ve Altay’a güç kattılar. Altaylılık, İzmir sevgisi ve Vatan sevgisi demektir. Altay’ı gavur İzmir’de Rumlara ve yabancılara karşı pençe pençe dövüşerek kurdular ve yaşattılar. Altay kurulup faaliyete geçtikten ve başarılar kazandıktan sonra Müslümanlardaki eziklik durumu yerini bir gurur tablosuna bıraktı. İzmir gibi kozmopolitik bir liman kentinde futbol konusunda gayrimüslimlerin başarılı olması Altay’ın misyonunu ortaya koyuyordu.
İşgal sonrası şehre giren Fahrettin Paşa’ya Altay soyadının verilmesi, 6 Şubat 1924’te Türk Ocağını ziyaret eden Atatürk’ün aynı binada bulunan Altay kulübünü de ziyaret etmesi ve Altay’ın Cumhuriyetin ilanından sonra deplasmana çıkan ilk takım olması kulübün her daim gururla anımsadığı olaylardı.
Altay çok partili hayata geçişte ve Demokrat Parti’nin kuruluşunda da önemli rol oynadı. Altay’ın kalesini koruyan Başbakan Adnan Menderes, Altaylılara İttihat Terakki Cemiyeti’nde kucak açan Celal Bayar ile kader birliği yaptı. Adnan Menderes’in futbol oynadığı yıllarda kulübün başkanı, AP’nin kurucularından olan Şinasi Osma’nın babası gazeteci Halil Zeki Bey’di. Yine Altay forması giymiş Refik Şevket İnce, Danyal Akbel, Sebati Acun, Muzaffer Balaban Demokrat Parti saflarında yer almışlardı. (5)
Gerçek 35 sloganını benimsemiş şerefli koca bir ülkünün temsilcisi hem kuvvetli, hem kudretli, hem de şendir Altay… Büyüktü Altay ve kimsenin onun büyüklüğünü sorgulayacak bir argümanı yoktu. (6)
*Kaynaklar
1- Berent, Orhan, 2014, Alsancak’ın Sakini Altay, İletişim Yayınları, İstanbul
2- Somalı, Vala, Eylül 2005, İlk Parıltı Altay’dan, Popüler Tarih Dergisi
3- Aksoy, Y. (1993), Gavur İzmir’de Gol Sesleri. Horak R., Reiter W. Bora T. (Yay.haz.), Futbol ve Kültürü, (s.323-350), İletişim Yayınları, İstanbul
4- Yüce, Mehmet, 2014, Osmanlı Melekleri, İletişim Yayınları, İstanbul
5- Kaftan, Çetin Esen, 1978, Altay Tarihi, Altay Spor Kulübü, İzmir
6- Çaylayık, Ogan, Şubat 2016, Vazgeçtiğinde Kaybedersin, Socrates Dergi 11.Sayı,
